“In dit handwoordenboek verduidelijken de auteurs veelgebruikte begrippen die gerelateerd zijn aan het pedagogisch-didactisch handelen, het onderwijsmanagement, het orthopedagogische werkveld en aan de begeleiding van leerlingen met specifieke onderwijskundige ondersteuning.“
“Dit boek is een basiswerk voor (aspirant-)directies en -leerkrachten, bestuurders, begeleiders, ouders en alle anderen die begaan zijn met het onderwijs.”
De afgelopen jaren is er heel wat in het zorglandschap van het Vlaamse basisonderwijs veranderd. Vanuit heel wat verschillende (politieke) zijrivieren vloeide er beleids- en orthodidactisch water naar de grote onderwijsrivier. Elke zijrivier bracht zijn eigen woordenschat mee, wat niet tegemoet kwam aan de eenduidigheid van sommige vaakgebruikte onderwijs- en zorgbegrippen. Dit zorgde voor heel wat spraakverwarring en ondoorzichtigheid, niet alleen voor ouders en beginnende leerkrachten, maar ook voor gepokt en gemazelde beroepsmensen. Dit handwoordenboek heeft de mogelijk in zich om weer tot een eenduidige en toegankelijke onderwijs- en zorgtaal te komen. Reden genoeg om hier op deze blog te vermelden. Geen recensie zoals je gewoon bent, wel een warme aanbeveling.
“De toenemende diversiteit stelt scholen op de proef. Hoe kunnen we anderstalige kinderen het best helpen met het leren van het Nederlands? Hoe ziet een krachtige taalleeromgeving eruit? Kan een school meer een thuis worden, een ‘woonkamerschool’ als het ware, om taal maximaal te stimuleren? En hoe pakken we dat aan?”
“In dit boek gaan we op zoek naar fenomenen en factoren die de gelijke onderwijskansen van kwetsbare taalleerders ondersteunen of net ondermijnen.”
Het is nog niet zo heel lang geleden dat anderstalige kinderen in het buitengewoon basisonderwijs type 1 (of type 8, een zeldzame keer) terechtkwamen omdat ze het Nederlands niet of onvoldoende meester waren om maximaal te profiteren van de instructie in het regulier onderwijs. Hierdoor zijn er – we moeten het durven toegeven – getalenteerde kinderen en jongeren voor onze maatschappij verloren gegaan. Pas in de jaren negentig van de vorige eeuw is mijn in Nederland en Vlaanderen gaan inzien dat men hierin verandering moest brengen, dat men hieraan iets kon doen, dat men hieraan iets moest doen. Het NT2-onderwijs kreeg zijn eerste kans. In Vlaanderen was het onder andere Koen Jaspaert die hier zijn schouders onder zette met onder andere ‘zijn’ Steunpunt NT2 , ‘zijn’ taalmethodes de ‘De tuin van Babbel ‘ en ‘De toren van Babbel’, de taalvaardigheidstoetsen en nog zoveel meer. Hij besefte als geen ander hoe veel anderstalige kinderen in ons onderwijs verloren liepen in het Nederlands en hoe het Vlaamse taalonderwijs daar geen uitweg bood, nee, eerder de desoriëntering alleen maar groter maakte. Door zijn bezieling tot het eind (zijn laatste boek, dat hij samen met Carolien Frijns schreef en postuüm uitgegeven werd), heeft hij de fakkel brandende gehouden én doorgegeven. Dit boek kun je dan zeker ook lezen als een hommage aan zijn levenswerk. Maar er is natuurlijk meer: door de creatieve combinatie van wetenschappelijk werk en literaire stukken (zoals de auteur ze zelf noemt), geeft dit boek zoveel meer weer dan een visie op sterk taalonderwijs alleen. Het getuigt van een grote zorgt voor de anderstalige kinderen, hun ouders én de leerkrachten en scholen die dit sterke taalonderwijs moeten waarmaken, elke dag opnieuw. Een eerlijk, verstandig, aangenaam, uitdagend en begeesterend boek dat ook de binnenwegen van goed taalonderwijs verkent!
In het eerste hoofdstuk van dit boek gaat de auteur op zoek naar de mate waarin het onderwijs in Vlaanderen en Nederland er in slaagt om voor alle kinderen gelijke onderwijskansen te realiseren. Het besluit blijft, hoe gekend het eigenlijk al is, nog steeds confronterend: er is wel degelijk een effect van de sociaaleconomische status op het leersucces van de leerlingen in het basisonderwijs.
In het tweede hoofdstuk gaan we virtueel op bezoek bij de gezinnen van de anderstalige leerlingen. Het centrale thema is hier de ouderbetrokkenheid, opgedeeld in de ouderbetrokkenheid op school (lees: de zichtbaarheid van de ouders op de school zelf) en de ouderbetrokkenheid thuis. En wat blijkt? De (sociale) betrokkenheid van de ouders thuis heeft veel meer invloed op het leersucces van de leerlingen dan hun (on)zichtbaarheid op school.
Taal en identiteit hangen met elkaar samen. Dit is het uitgangspunt van het derde hoofdstuk. Frijns gaat onder andere op zoek naar de manier waarop de identiteit van meertalige kinderen een plaats kan krijgen in het Nederlandse en Vlaamse onderwijs en geeft hier onder andere een heel belangrijke opmerking over taalsensibilisering. Maar ook het effect van ons ééntalige taalbeleid op het zelfbeeld van meertalige kinderen komt aan bod. De oplettende lezer krijgt hier toch wel enkele belangrijke inzichten aangereikt. Inzichten die hij misschien niet altijd verwacht.
In het vierde hoofdstuk komen we dan tot de essentie van het boek: sterk taalonderwijs en hoe dit te realiseren. Ik beperk me hier tot te vermelden dat heel veel dingen die hier aangereikt worden onderbouwd worden door de bevindingen van het evidence-based onderwijsonderzoek. Het vijfde hoofdstuk sluit hier naadloos op aan door de professionalisering van (toekomstige) leerkrachten op het vlak van taalonderwijs aan te kaarten.
De slotbeschouwing kun je tenslotte zien als een oproep van de auteur om nog meer werk te maken van gelijke onderwijskansen, ook voor de anderstalige kinderen.
In mijn 49ste Nieuwsbrief Leren (september 2007) schreef ik het al:
In Vlaanderen zal de individuele vooruitgang van de leerlingen dan ook in kaart moeten worden gebracht door taakanalytische toetsen. Het beheersen van bepaalde (deel)taken en (deel)inhouden zal daarbij de maat zijn voor de individuele vorderingen van de leerlingen…
De invoering van het M-decreet in Vlaanderen en het Passend onderwijs in Nederland heeft me intussen overschot van gelijk gegeven. Verouderde volgsystemen die werken met eenvoudige rangordematen, die trouwens geen aanduiding geven over het kennen en kunnen van de leerling, bieden het huidige zorg-op-maat-onderwijs veel te weinig – om niet te zeggen geen – ondersteuning meer. Om de individuele onderwijs- en ondersteuningsbehoeften van de leerlingen in kaart te brengen moet men immers na het afnemen van deze toetsen toch uitgebreide foutenanalyses maken. Komt daarbij dat men de resultaten van de leerlingen al kwantificeert terwijl ze nog volop aan het leren zijn. Dit is een gevaarlijk en vaak ontmoedigend spel dat men speelt. Lees er de volgende artikels maar op na:
Alsof dit niet genoeg is, zal het in deze post-corona-lockdowntijden bij de heropening van de basisscholen zeer belangrijk zijn om voor de leerlingen zeer snel na te gaan wat ze nog beheersen, wat ze niet meer beheersen en welke leerstof ze nieuw moeten aangeboden krijgen. Een taakanalytisch volgsysteem zoals dit van Pieter Goessaert kan hier soelaas brengen. Het laat de leerkrachten heel snel toe om na te gaan wie een bepaald leerstofgedeelte in individuele instructie opnieuw moet aangeboden krijgen en waar er opnieuw klassikale instructie nodig is. Het laat ook toe om heel snel instructiegroepjes samen te stellen voor kinderen die dezelfde leerstofonderdelen niet langer voldoende beheersen.Het feit dat er aan deze toetsen ook telkens een oefenpakket is verbonden, is een echte meerwaarde.
Het principe onderliggend aan de toetsen voor wiskunde en spelling is hetzelfde. Aan de hand van een genormeerde signaaltoets gaat men na welke leerlingen uitvallen. Net zoals bij de AVI-procedure uit 2008 gebruikt men hiervoor klassikale toetsen (die evenwel ook individueel kunnen afgenomen worden). Goessaert vermeldt duidelijk dat deze toetsen enkel discrimineren naar beneden toe en dus niet toelaten de sterke en heel sterke leerlingen van elkaar te onderscheiden. Dit is hier op zich geen probleem, omdat ze moeten aangeven van welke leerlingen de taakanalytische toetsen moeten afgenomen worden om zo snel een zicht te krijgen op de leerstofonderdelen die al dan niet gekend zijn. De percentielen dienen dus enkel om heel snel een zicht te krijgen op de zwakke en zeer zwakke leerlingen. Ook dit kennen we van de AVI-procedure uit 2008. De leerkracht bepaalt echter zelf welke leerlingen doorgetest worden. Bij de toetsen hoort ook een computerprogramma (in de prijs inbegrepen) dat toelaat om de resultaten van de leerlingen snel te verwerken.
De toetsen wiskunde en spelling werden aangevuld met een oefenpakket. Dit kan gebruikt worden om de tekorten na de juiste instructie of remediëren te helpen wegwerken. Voor wiskunde behandelt dit oefenpakket de onderdelen basissommen memoriseren en Getallenkennis en bewerkingen. Het oefenpakket spelling concentreert zich op het memoriseren van woorden op 3 niveaus. Voor deze niveaus heeft Goessaert zich gebaseerd op zijn Woordentrommel, een woordfrequentielijst voor spellingonderwijs in de basisschool, eertijds uitgegeven door Van In. Ook bij deze oefenpakketten is een computerprogramma inbegrepen.
Voor zowel de taakanalytische toetsen als de oefenpakketten geeft de uitgever een substantiële korten als ze samen worden aangekocht. Het overwegen meer dan waard!
“Toch blijkt dat de leerbehoeften en de emotionele behoeften van hoogbegaafde kinderen lang niet altijd worden gezien. Hoogbegaafdheid blijkt complex te zijn.”
“Het gebrek aan ondersteuning lijkt vooral voort te komen uit de vele mythen over hoogbegaafdheid. Ten onrechte wordt vak gedacht dat hoogbegaafde kinderen vooral (of zelfs uitsluitend) extra intellectuele uitdaging nodig hebben. Vaak denken we in het onderwijs dat hoogbegaafde kinderen zich daarmee wel redden; ze hebben immers talent genoeg.”
Het is een feit dat het aantal hoogintelligente personen veel hoger ligt dan het aantal hoogbegaafde kinderen. Dit verschil in terminologie is zeer belangrijk en niet overbodig. Je kunt immers slechts spreken van hoogbegaafdheid als de hoogintelligente personen ook in staat zijn om actief aan de slag te gaan met hun talenten, hun talenten waar te maken. En daarvoor is er meer nodig dan extra cognitieve uitdagingen. Hoogbegaafde personen beleven de wereld immers op een andere (sommige zeggen intensere) manier, anticiperen vaak op situaties waar anderen niet bij stil staan, hebben vaak een andere ‘kijk’ op relaties wat er voor zorgt dat een en ander sociaal en emotioneel anders op hen inwerkt dan je zou verwachten. Ze hebben een (over)gevoeligheid voor dingen die je niet meteen zou verwachten. Daarnaast hebben ze vaak een gevoel van ‘leren zonder te leren’, waardoor ze de leervaardigheden en executieve functies die bij studeren horen, niet of nauwelijks ontwikkelen, wat hen in bepaalde situaties zuur kan opbreken. Dit boek van Corry Wolters gaat over hoe men door de talenten van hoogbegaafde kinderen en jongeren aan te grijpen met hen kan coachen en begeleiden, bij voorkeur nog voor ze vastlopen. Nu er binnen het M-decreet en Passend Onderwijs heel wat aandacht gaat naar het zorgcontinuüm, is het een zaak om de aandacht voor deze hoogbegaafde kinderen in institutionaliseren. Omdat het er in beide om draait om elk kind maximale ontwikkelingskansen te geven.
Het boek bestaat uit twee delen, rijk voorzien van concrete voorbeelden. Het eerste deel schetst wat hoogbegaafdheid met zich meebrengt en hoe de (over)gevoeligheid van hoogbegaafde kinderen en jongeren met zich meebrengt. De auteur beschrijft in het eerste hoofdstuk wat zij bedoelt met talentgericht werken. Heel belangrijk: onder talenten verstaat zij heel wat anders dan de gangbare invulling van het begrip! Ze gaat onder andere dieper in op de drie zones van leren, de theorie van Carol Dweck en (het belang van) een realistisch zelfbeeld. Verder heeft ze het over mogelijke hulpbronnen en steunvaardigheden. Ze benadrukt de theoretische uitgangspunten van haar boek en beschrijft de zeven stappen van het voorgestelde begeleidingsproces.
Het tweede hoofdstuk staat in het teken van de talentgesprekken. Vragen die hierin beantwoordt worden zijn onder de vraag naar wat talenten zijn, hoe je die samen met het kind of jongere kunt ontdekken en ontwikkelen en hoe je een talentgesprek voert. Het derde hoofdstuk sluit hier naadloos op aan door te beschrijven moe men oplossingsgericht met hen kunt werken
Het vierde hoofdstuk gaat dieper in op de theorie over de sensitiviteit van hoogbegaafde kinderen en jongeren van de Poolse psychiater Dabrowski, die één van de fundamenten is van het boek. Tegelijk rekent de auteur af met enkele misverstanden en mythes over hoogbegaafdheid. In het vijfde en laatste hoofdstuk van dit eerste deel wordt het stappenplan voor begeleiding helemaal uit te doeken gedaan.
Het tweede deel vind je een hoofdstuk terug dat volledig geschreven is op het niveau van het kind en de jongere dat dezelfde thema’s behandelt uit het eerste deel. Het zevende en laatste hoofdstuk beschrijft 25 werkvormen die je kunt gebruiken om met het kind of de jongere aan de slag te gaan.
“Cijfers doorkruisen, net als letters, ons dagelijks ons leven. Een vlotte verwerking van getallen en hoeveelheden is heel belangrijk, zowel om de juiste trein te nemen, op tijd te komen, een bijsluiter te lezen, een treintabel te begrijpen als om te betalen aan de kassa. Anders dan bij het lezen, waar kleine fouten de betekenis van de tekst niet volledig teniet doen, leidt rekenen tot ‘goede’ of ‘foute’ resultaten’. De impact van dyscalculie op het algemeen functioneren is dan ook vrij groot.”
In een tijd waarin nagenoeg alle aandacht lijkt te gaan naar sociale en emotionele, gedrags- en ontwikkelingsproblemen, dreigt te kennis over leermoeilijkheden zoals lees-, spelling– en rekenproblemen in een snel tempo verloren te gaan. Niet in het minst omdat de verschillende onderwijskoepels en hun vormingsorganisaties daar niet langer op inzetten. Daarbij lijken ze – en hier geef ik hen het voordeel van de twijfel – te vergeten dat inzetten op handelingsgericht werken, handelingsgerichte diagnostiek,consultatieve leerlingbegeleiding en diverse diagnostische profielen tot niets leidt als die niet ondersteund worden door de nodige kennis over leermoeilijkheden en leerstoornissen. Ik weiger aan deze trend toe te geven. Vandaar dat ik dit boekje, intussen al acht jaar oud, met plezier weer onder de aandacht brengt. Omdat het wetenschappelijke inzichten koppelt aan concrete ervaringen. Het helpt alvast de handelingsverlegenheid van veel leerkrachten op te lossen. En alleen al daarvoor verdient het de nodige aandacht.
Het geheel bestaat uit een documentaire (bijgeleverd op dvd) en een educatief pakket. De bedoeling van beide is om de lezer de wereld van kinderen, jongeren en volwassenen met dyscalculie te leren kennen en te begrijpen. Want dit zijn de noodzakelijke voorwaarden om aan deze personen te gepaste ondersteuning te kunnen bieden. Om dit doel te bereiken, worden de ervaringen van de personen met dyscalculie zowel in de documentaire als in het boek gekoppeld aan wetenschappelijke inzichten, waarbij het boek die wetenschappelijke inzichten verder uitdiept.
In een twaalftal hoofdstukjes komen verschillende thema’s aan bod, gaande van de hardnekkigheid en prevalentie van deze rekenstoornis tot en met de diagnose en behandeling ervan. Ook de taak van het onderwijs daarbij wordt toegelicht. Andere thema’s die aan bod komen zijn:
erfelijkheid
hersenonderzoek in verband met rekenproblemen en dyscalculie
oorzaken ende verschillende theorieën erachter
de verschillende verschijningsvormen
de comorbiditeit
de (veranderende) kenmerken doorheen de schoolloopbaan
Een zeer uitgebreide literatuurlijst laat de geïnteresseerde daarenboven toe zich verder te verdiepen in de wereld van rekenproblemen en dyscalculie.
Aangeraden aan iedereen die zich snel en wetenschappelijk juist wil informeren.
“Onderwijs draait om leerlingen. Zij volgen onderwijs om zich te ontwikkelen, om kennis en vaardigheden op te doen, om zich voor te bereiden op een zinvol bestaan in de samenleving. Leraren geven op de werkvloer vorm aan dat onderwijs. Ondersteund door materiële en niet-materiële voorzieningen stellen zij leerlingen in staat om de beoogde doelen te bereiken.”
“Consultatieve leerlingbegeleiding is een vorm van ondersteuning aan leraren die zich zorgen maken over leerlingen.”
Als gevolg van het Vlaamse decreet over de leerlingbegeleiding is na het handelingsgericht werken, nu ook de consultatieve leerlingbegeleiding decretaal verankerd. Het is de taak van de Centra voor leerlingenbegeleiding om de scholen consultatief te ondersteunen in hun zorg om de leerlingen. Hierdoor is het concept van Wim Meijer, dat al in de jaren negentig van de vorige eeuw indicatief was voor goede leerlingbegeleiding, opeens weer verrassend actueel. Wie het oorspronkelijk werk van Wim Meijer kent, zal bij het lezen van dit boek merken dat de auteur niet stilgezeten heeft en dat zijn concept van de consultatieve leerlingbegeleiding met de tijd is mee geëvolueerd. Hierdoor heeft het nog niets aan bruikbaarheid ingeboet. Reden genoeg om deze nieuwe uitgave op deze boekenblog de aandacht te geven die het verdient. En het aan te bevelen aan iedereen die van nabij met leerlingen en leerkrachten te maken heeft. Omdat je met de principes die in dit boek beschreven staat het verschil kunt maken. En dat is wat telt.
Het boek bevat 16 hoofdstukken, die ingedeeld zijn in vier grote entiteiten. Het eerste deel introduceert de consultatieve leerlingbegeleiding. Het is een methodiek die gaat over leerlingen en leraren die ook kan gezien worden als een samenwerkingsmodel tussen professionelen. Het situeert verder de consultatieve leerlingbegeleiding in het Vlaamse zorgcontinuüm zoals dat gebruikt wordt in de prodia-protocollen. Tenslotte schetst het de procesmatige aanpak van deze methodiek bondig maar zeer herkenbaar binnen het actuele Vlaamse onderwijsdiscours.
Het tweede deel staat helemaal in het teken van de betekenis van de consultatieve leerlingbegeleiding voor de leerkracht. Het maakt een onderscheid tussen het intuïtief en rationeel aanpakken van verschillen tussen leerlingen, grondt leerlingbesprekingen als startpunt van een (zorg)traject en illustreert de belangrijkste kenmerken aan de hand van een concreet voorbeeld. Het laatste hoofdstuk van dit deel beschrijft cd consultatieve leerlingbegeleiding als een vorm van professionalisering.
Deel drie gaat in op de consultatieve leerlingbegeleiding als methodiek en denkwijze. Het gaat dieper in op de theorieën en methodische overwegingen die aan de basis liggen van het concept en beschrijft de verschillende stappen van het (heuristische) stappenplan in detail.
In het vierde en laatste deel gaat de auteur dieper in op de betekenis van zijn concept voor de onderwijsverbetering, het zorgbeleid en de preventie.
Een boek dat het verdient om niet onopgemerkt te blijven.
“Veel Samenwerkingsverbanden Passend Onderwijs hebben gekozen voor Handelingsgericht Werken als richtinggevend concept om inhoud te geven aan de inrichting van de leerlingbegeleiding. Leraren die de onderwijsbehoeften van alle leerlingen kennen en hierop hun handelen baseren, dragen actief bij aan het realiseren van Passend Onderwijs.”
Het formuleren van de onderwijsbehoeften van de leerling is één van de belangrijkste aspecten van het handelingsgericht werken. Meer nog: in Vlaanderen is dit een verplicht onderdeel van de verslagen en gemotiveerde verslagen die in het kader van het M-decreet en het inclusief onderwijs – in Nederland gebruikt men de term Passend Onderwijsmoeten geschreven worden als toegangsticket tot het ondersteuningsaanbod of het buitengewoon onderwijs. Alles staat en valt dus met het formuleren van de zorgvraag van de leerling door de leerkracht. En net dat blijkt – onder andere uit de mdo’s die ik bijwoon – nog heel moeilijk te zijn voor heel veel leerkrachten. Met andere woorden: geen geformuleerde zorgvraag, geen geformuleerde onderwijsbehoeften.Dit Dialooginstrument HGW is dan ook de ideaal reisgezel op de tocht naar het formuleren van de zorgvraag en de daarbijhorende onderwijsbehoeften. Meer nog: het koppelt die onderwijsbehoeften aan de benodigde leerkrachtvaardigheden én peilt naar de visie van de leerkracht op de haalbaarheid van de voorgestelde oplossingen. Uniek in zijn soort, zou dit instrument dan ook veel bekender in Vlaanderen moeten zijn dan het nu is. Omdat leerkrachten, schoolteams, pedagogische begeleiders, competentiebegeleiders, onderwijsbegeleiders en leerkrachtopleiders erdoor eenmethodiek en instrument krijgen aangereikt dat volgens mij momenteel zijn gelijke niet kent.
Het instrument heeft als doel om de leerkracht te helpen bij het formuleren van de onderwijsbehoeften van een leerling op vier verschillende domeinen:
gedrag
gezondheid
leren
werkhouding
Het gaat over een dialoogsessie tussen twee personen (leerkracht en …) die bestaat uit de volgende zeven stappen:
Het benoemen van stimulerende en belemmerende factoren
Het benoemen van het doel dat men met de leerling wil bereiken
Het formuleren van de onderwijsbehoeften
Het verkennen van de mindset van de leerkracht
het formuleren van de leraarvaardigheden
Het formuleren van het planmatig handelen
Het vastleggen van de afspraken
Voor elk van de vier domeinen bevat het Dialooginstrument HGW kaartjes die de onderwijsbehoeften van de leerling koppelen aan de bijbehorende (en benodigde) leerkrachtvaardigheden. Voor het domein Leren zijn de leerkrachtvaardigheden daarenboven ingedeeld in instructie- en managementvaardigheden. Deze domeinkaartjes zijn vergezeld van kaartjes die helpen om na te gaan wat het perspectief is van de leerkracht (mindset) en hem helpen om het probleem planmatig aan te pakken (planmatig handelen).
Hoe je werkt met het dialooginstrument zie je in het onderstaande filmpje.
“Het wonderlijke feit doet zich echter voor dat er in de literatuur en in de praktijk tot voor kort weinig tot niets met het gegeven van de sterke kanten werd gedaan. Dyslexie als stoornis was – en is dat vaak nog steeds – de dominante visie.”
“Ook op school is er vrijwel alleen ruimte voor ‘stoornisbestrijding’ in de vorm van remediëringsprogramma’s. Ik heb grote onvrede met dergelijke traditionele, eenzijdige visie op dyslexie en de traumatische ervaringen die veel dyslectici daardoor ‘vroeger’ hebben opgedaan.”
Dit is een boek dat iedereen die met ernstige leesproblemen en dyslexie te maken heeft, moet gelezen hebben. Toegegeven, niet iedereen zal onverdeeld enthousiast of akkoord zijn met de inhoud van het boek, omdat het zijn achtergrond van de positieve psychologie niet verdoezelt, maar het uitgangspunt ervan is ontegensprekelijk juist: er wordt nog te veel gekeken naar de negatieve kanten van dyslexie, zonder dit vanuit een totaalperspectief , rekening houdend met ook de positieve kanten, te benaderen. Oh ja, tijdens de momenten van psycho-educatie komen enkele positieve aspecten obligaat aan bod, maar dan meer gepresenteerd als een troostprijs, een wondeverzorger meestal aangevuld met een rijtje van groot- en bekendheden die ook dyslexie hebben of hadden.Iets dergelijks is dit boek allerminst. En in die zin zet het de lezer aan het denken vanuit een uitspraak die ik ergens in dit boek opraapte:
Als iemand zou zeggen: je moet meer leesbegeleiding nemen, dan ben ik in staat om die persoon te wurgen! Ik heb alles gezien, alle littekens opgelopen. Wat ik wil is dat iemand me helpt succesvol te zijn met mijn dyslexie.
Maar wees gerust: de auteurs zijn er zich van bewust dat er een synergie moet zijn tussen de traditionele en de (hun) positieve benadering van dyslexie. En net daarmee reserveerden ze zich een plaatsje op deze boekenblog.
In het eerste hoofdstuk schetst de oorspronkelijke auteur, Roderick I. Nicholson, het hoe, wat en waarom van dit boek.Hij legt uit van waaruit hoe het boek groeide en hoe de verschillende hoofdstukken moeten gelezen worden. Hij lanceert er ook zijn model van de sterke kanten van dyslexie dat hij De tempel der sterktes heeft genoemd, een antieke tempel waarvan de pilaren rusten op de sokkels van werk, cognitie en het sociale en het dak van het onconventionele denken dragen. Maar meer zeg ik hier niet over. Daarvoor moet je het boek lezen om een en ander goed te kunnen begrijpen.
In het tweede hoofdstuk bekijkt de auteur de onderliggende oorzaken om de gevonden sterke kanten beter te begrijpen. Dit kan hij alleen maar doen zonder het ook te hebben over de inzichten die met de zwaktes van dyslexie te maken hebben. In het derde hoofdstuk zet de auteur zijn theorie over de sterktes en zwakten van dyslexie uiteen. Hij beschrijft het onderzoek dat hij heeft uitgevoerd en presenteert er zijn bevindingen. Om dan in het vierde hoofdstuk op zoek te gaan naar de oorzaken waarom zoveel kinderen met dyslexie falen.
In het vijfde en laatste hoofdstuk brengt de auteur tenslotte zijn aanpak – of beter gezegd: zijn manier van omgaan – met dyslexie onder de aandacht. Een manier die onder andere bepaald wordt door en gekoppeld is aan de levensfase waarin de persoon met dyslexie zich bevindt.
Een onconventioneel boek van een onconventioneel auteur dat zich laat lezen als een trein en zeker inspirerend is.
“Uitgangspunt van deze tekst is dat democratisering een kernwaarde en een belangrijk doel van onze hedendaagse maatschappij is. Vooral na de Tweede Wereldoorlog en de daarmee gepaard gaande dekolonisering is men tot het besef gekomen dat een maatschappij waarin iedereen kansen kreeg, ongeacht zijn of haar achtergrond, te verkiezen was boven een maatschappij waarbij uitgegaan werd van vaste indelingen in standen, een maatschappij waarin wat iemand kon bereiken door dat standenlidmaatschap ingeperkt werd.”
Koen Jaspaert (1956-2017) was hoogleraar aan de Faculteit Letteren van de KU Leuven en academisch promotor van het Centrum voor Taal en Onderwijs in Leuven. Hij was algemeen secretaris van de Taalunie en is oprichter van het Steunpunt NT2, het eerste expertisecentrum Nederlands als tweede taal in Vlaanderen. Dit boek, dat postuum verscheen, is zijn verrassendeen (in het licht van de huidige meer en meer gepolariseerde maatschappij) bij momenten visionaire nalatenschap. Zijn visie die aan de grondslag ligt van dit boek, legt hij haarfijn uit in het eerste hoofdstuk. Samen met Carolien Frijns en andere onderzoekers zoals Kris Van den Branden, maar ook met mensen uit de praktijk, maakt hij, zoals je ook op de achterflap van het boek kunt lezen) duidelijk hoe taalontwikkeling in elkaar zit, hoe ons beeld van taal en onderwijs het leren van taal beïnvloedt en hoe je taal beter verwerft via interactie in een leeromgeving waarin er (meertalig) geëxperimenteerd mag worden.Kortom: een boek dat niet alleen door schoolteams, maar ook door de beleidsmakers absoluut moet gelezen worden.
Dit boek combineert sterk inhoudelijke hoofdstukken (hoofdstukken 1 tot en met 4) met hoofdstukken met ervaringen en beschouwingen die geschreven werden door mensen uit de praktijk (hoofdstukken 5 tot en met 9). In die zin kun je spreken van twee afzonderlijke delen.
Het eerste deel opent met een hoofdstuk geschreven door Koen Jaspaert zelf, waarin hij zijn visie uiteenzet. Hij doet dit aan een de hand van een haarscherpe analyse waarin hij thema’s als taalvaardigheid en sociale achtergrond, het falend taalvaardigheidsonderwijs en het talige democratiseringsprobleem niet schuwt. Deze analyse laat hij volgen door een eerste concretisering van zijn visie waarin hij aangeeft hoe zijn visie in de praktijk kan worden omgezet: het antwoord ligt in een verantwoorde balans tussen impliciet en expliciet taal leren. Deze visie concretiseert hij samen met Carolien Frijns in het tweede hoofdstuk voor het kleuteronderwijs. In het derde hoofdstuk fileert Kris Van den Branden het talenbeleid in het basisonderwijs en formuleert hij een visie voor de toekomst. In het vierde hoofdstuk zijn Koen Jaspaert en Carolien Frijns weer aan het woord over leesplezier en begrijpend lezen.
In de volgende hoofdstukken komen mensen vanuit de praktijk van het secundair en volwassenenonderwijs aan het woord. Verwacht hier niet alleen praktische tips over wat wel en wat niet te doen. Deze mensen spreken vanuit een bepaald theoretisch referentiekader en vertalen dit naar de praktijk.
Samengevat: voor wie begaan is met het taalonderwijs in het algemeen en meer in het bijzonder aan het taalonderwijs aan anderstalige nieuwkomers, is dit boek verplichte literatuur.
“De overstap naar het basisonderwijs of het secundair onderwijs, het aanvatten van een nieuwe studierichting, de overstap naar het hoger onderwijs of naar de arbeidsmarkt zijn voor veel mensen positieve uitdagingen, maar voor mensen met een autismespectrumstoornis (ASS) zijn deze transities vaak niet evident. Voor heel wat studenten met ASS verloopt de overgang van het secundair naar het hoger onderwijs niet zonder problemen.”
Veel onderwijsbegeleiders (CLB’ers en anderen) zullen het met me eens zijn: van sommige leerlingen met ASS in de basisschool kun je bijna met zekerheid voorspellen dat ze het in het regulier secundair onderwijs niet zullen halen. Heel vaak komen hun ouders, als eerste deskundige, daar ook spontaan mee op de proppen. Als er dan plaats is in het type 9 onderwijs met een opleidingsvorm 4, is dat zowel voor ouders als de leerling een grote opluchting. Helaas is het aantal gegadigden veel groter dan het aanbod. Wat dan weer leidt tot allerlei gekke toestanden zoals een loterij onder toezicht van een gerechtsdeurwaarder, leerlingen die vroegtijdig het reguliere basisonderwijs ruilen voor het buitengewoon basisonderwijs type 9 omdat ze dan voorrang krijgen bij de overgang naar het secundair onderwijs in een de aanverwante school voor buitengewoon secundair onderwijs type 9 opleidingsvorm 4 en dergelijke meer. Voor hen en de leerlingen met ASS die de overstap maken naar het reguliere secundaire onderwijs is de studiekeuze vaak niet evident. Een fenomeen dat je terugziet op alle cruciale studiekeuzemomenten in het secundair onderwijs. Net voor hen en hun ouders en begeleiders hebben de auteurs dit educatief pakket uitgewerkt. Een pakket dat razend actueel blijft, ook al is het enkele jaren oud. Een pakket dat een aantal inzichten aanreikt in verband met onderwijsloopbaanbegeleiding die ook voor andere leerlingen zonder ASS een meerwaarde kunnen betekenen. Kortom, een educatief pakket dat ik warm aanbeveel.
Leestip:Het boek komt met een dvd. Het lijkt mij het beste om, voor de herkenbaarheid van wat men leest, eerst de dvd te bekijken om daarna de aangeleverde inzichten in het boek na te lezen en te verdiepen.
Het boek bestaat voor mij uit twee duidelijke delen. In het eerste deel geven de auteurs in zeven hoofdstukken concrete informatie over ASS. De titels van de hoofdstukken spreken voor zich:
autismespectrumstoornis
ASS komt vaak voor
een complex samenspel van oorzaken
de hersenen functioneren anders
de informatie wordt anders verwerkt
ASS plus
een verhaal van sterktes
Het hoofdstuk een verhaal van sterktes is een oproep om ASS niet meer te benaderen vanuit enkel de zwaktes en tekorten. Juist door hun hersenen die anders georganiseerd zijn en op een andere manier functioneren hebben personen met ASS ook heel wat sterktes. Zoals daar zijn:
zeer goed geheugen, snel onthouden van losstaande feiten
nauwgezet
objectief
onbevooroordeeld
sterke visueel-ruimtelijke vaardigheden
sterk waarnemingsvermogen
situaties verwerken en interpreteren zonder emotionele geladenheid
analytisch en rechtlijnig denken
Het zijn trouwens een aantal van deze kenmerken die hen soms beter geschikt maken voor bepaalde jobs dan mensen zonder ASS.
De drie laatste hoofdstukken van het boek, die helemaal in het teken staan van de (overgang naar) het hoger onderwijs, gaan niet alleen dieper in op de studiekeuze voor het hoger onderwijs, de begeleiding bij het studiekeuze proces maar ook op de begeleiding in de loop van het hoger onderwijs. Niet te missen dus.
BOEKetje Onderwijs 2.0 